Μεταφράζω χθεσινό δημοσίευμα της εφημερίδας Λα Χορνάδα. Με τον Γκρέκο πρωτογνωρίστικα το 1998 στη Γοττίγγη της Γερμανίας, μου απευθύνθηκε στα Ελληνικά! Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, ξεκινήσαμε μαζί την ίδια περίοδο τα εργαστήριά μας στην πόλη του Μεξικού και συνετέλεσε στην καθοδηγητική επιτροπή  της Ντάρσυ Παθμανάθαν, πρώτης μεταπτυχιακής φοιτήτριας που με συνόδεψε από το Λονδίνο.

Στις 2 Οκτώβρη του 1968, ο Μεξικανικός στρατός άνοιξε πύρ απέναντυ σε συγκεντρωμένους φοιτητές και λαό. Η ματωμένη μέρα τιμάται εδώ, όπως αντίστοιχα στη χώρα μας τιμούμε τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Ας ακούσουμε πως παρουσιάζει μια εμβληματική προσωπικότητα της εποχής, η Έλενα Πονιατόφσκα, το νεοεκδοθέν βιβλίο του Γκρέκο “Η ατελείωτη νύχτα: Τλατελόλκο“

Τίποτα πιο δραματικό διαβάζοντας μέσα στο βιβλίο Η ατελείωτη νύχτα του βιολόγου Γκρέκο Ερνάντεζ ότι το πρωΐ της 3ης Οκτωβρίου του 1968, μετά τις μαζικές δολοφονίες στο Τλατελόλκο, η μητέρα του συγγραφέα, Κονσουέλο Ραμίρεζ, πέρασε από τις συνοικίες, τα νοσοκομεία, τα νεκροταφία και “αναποδογύριζε πτώματα, δεκάδες πτώματα και έχοντας αντικρύσει τα κορμιά συνέχιζε να λέει: ‘Δεν είναι, δεν είναι, δεν είναι, δεν είναι’.

Σήκωνε το μπρούμυτα κεφάλι κάποιου νεαρού, κρατώντας το από τα μαλλιά και το άφηνε να πέσει γιατί δεν ήταν. Μέρα και νύχτα έψαξε το γιό της, γύριζε να δεί τα πιο μικρά της θρέμματα και ξανάβγαινε στο φριχτό ψάξιμο μέχρι που μπόρεσε να ενημερωθεί από ένα φίλο στρατιωτικό να σταματήσει να ψάχνει ανάμεσα σε τόσα κορμιά στοιβαγμένα, ότι ο γιος της ήταν στην Αγία Μάρθα Ακατίτλα [σ.σ. κρατητήριο]. Μόνο τότε και πλέον σπασμένη, η Κονσουέλο Ραμίρεζ μπόρεσε να κλάψει.

Πολλοί έμειναν ανώνυμοι

Ποιός είναι ο Γκρέκο Ερνάντεζ, ο καινούργιος χρονικογράφος της σφαγής της 2ας του Οκτώβρη; Το φοιτητικό κίνημα του 1968 είχε πολυάριθμους πρωταγωνιστές και πολλοί παρέμειναν ανώνυμοι. Μνημονούμε προσωπικότητες όπως του Ραούλ Άλβαρεζ Γκαρίν, του αδιαμφισβήτητου ηγέτη του 68 · του προσφιλή Σαλβαδόρ Μαρτίνεζ, Ελ Πίνο · του Φέλιξ Ερνάντεζ Γκαμούντι, πιο ξεκάθαρο και συγκροτημένο · τη Ρομπέρτα Αβεντάνιο, Λα Τίτα · την Ιγνάσια “λα Νάτσα“, που δε δέχτηκε να παραχωρήσει καμιά συνέντευξη · τον Εδουάρδο Βάγιε, Ελ Μπούο, που όλοι αναγνώριζαν από τα ματογιάλια του και για την απρόσμενη στροφή που του επιφύλαξε η ζωή του · τον Λουίς Γκονζάλεζ ντελ Άλμπα, επιστήμονα και συγγραφέα · τον Πάμπλο Γκόμεζ, αφοσιωμένο στην πολιτική, και τόσους άλλους των οποίων τα επώνυμα και κατορθώματα πέρασαν στην ιστορία χάρη του ηρωισμού τους, τις φωτογραφίες που τους πήραν, τα άρθρα και βιβλία που δημοσίευσαν στην ώρα τους οι Κάρλος Μονσιβάϊς, Χούλιο Σέρερ Γκαρσία και άλλοι που αφιέρωσαν εκατοντάδες σελίδες ανάλυσης του φοιτητικού κινήματος, όπως ο Σέρχιο Ζερμένιο, τον οποίο σέβομαι και θαυμάζω, επίσης είναι αξέχαστος.

Το καινούργιο από τον Γκρέκο Ερνάντεζ είναι ότι ανάμεσα σε όλους τους διάσημους, ποτέ δεν εμφανίστηκε ένας νεαρός από την αγορά του Τεπίτο, κανένας απόλυτα προλετάριος όπως αυτό το μέλος της οικογένειας Ερνάντεζ-Ραμίρεζ που αποφάσισε να συμβαδίσει με τους νεολαίους του 68.

Ο αδελφός μου Κουτμπέρτο μου ξεκινούσε να μου διηγηθεί, μα μετά βυθιζόταν στη σιωπή.

Θυμούντε άραγε οι φυλακισμένοι φοιτητές μια οικογένεια Ερνάντεζ Ραμίρεζ που τους στάθηκε και τους έφερε φαγητό; Στο υπέροχο βιβλίο Η ατελείωτη νύχτα, δημοσιευμένο από τους Siglo XXI Editores, ο Γκρέκο δεν αναφέρει τους διάσημους ηγέτες του κινήματος, κι όταν ερωτάται απαντάει χωρίς δισταγμό.

– Επίτηδες δε μιλώ γι’ αυτούς. Θέλησα να γράψω μια μαρτυρία στην οποία δεν εμφανίζονται οι αναγνωρίσιμοι, αλλά οι λουμπέν στους οποίους άνηκα. Ο αδελφός μου Κουτμπέρτο – ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, γιατι φοιτούσε στην Ανωτάτη Σχολή των Μηχανολόγων και Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Εθνικού Πολυτεχνείου – φυλακίστηκε · ποτέ δεν είδε τους ηγέτες, ούτε η μητέρα μου τους προσέγγισε, δεν τους ξέρουν. Ποτέ δεν αντάλλαξε κάποια κουβέντα με ηγέτη όπως ο Ραούλ Άλβαρεζ Γκαρίν · οι γονείς μου ασχολήθηκαν με τους πιτσιρικάδες, πρώτα στην απεργία και μετά στη φυλακή, ήταν ανάμεσα σε αυτούς που πήγαιναν τρόφιμα στο Πολυτεχνείο και στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού.

“Η οικογένεια μου ήταν λαϊκοί αγωνιστές και πήγαινε να χαρίζει πορτοκάλια και σάντουιτς. Οι γονείς μου είχαν ένα πάγκο με μεταχειρισμένα ρούχα και παλιοσίδερα στην αγορά του Τεπίτο, που έχει τρείς μεγάλες αγορές: του φαγητού, των ηλεκτρικών ειδών και παπουτσιών και των μεταχειρισμένων ρούχων και σιδερικών, και, την περίοδο των Χριστουγένων, των παιχνιδιών “που πωλούνται τερατώδικα”.

Ο Κουμπέρτο, ο Σάντοκ και ο Γκρέκο (εκείνη την εποχή πολύ μικρός) πουλούσαν μεταχειρισμένα ρούχα · κρεμούσαν παντελόνια και κοστούμια στον ώμο και απευθύνονταν στη μέση του δρόμου σε πιθανό πελάτη “Κοστούμι σπόρ η μαύρο, παντελόνι κασμίρ;” “Κοίτα, ούτε ζωγραφιστό να ‘ταν πάνω σου, σου πάει, δοκίμασε αυτό το γιλέκο”. Στο Τεπίτο υπήρχαν χιλιάδες μικροπράγματα για πούλημα. Κι επίσης πόρνες στις οδούς Τολτέκας και Πενιόν με τα χείλη τους βαμμένα και τα “αδύναμα βλέμματα” τους.” “Οι ζωές τους – γράφει ο Γκρέκο – ήταν η στιβαγμένη πραγμάτια και το ανακάτεμμά μαζί τους”.

Ο Σάντοκ, αδελφός του Κουτμπέρτο, γιος “μιας μητέρας που είχε μόνο το δημοτικό τελειώσει κι ενός άνδρα τελείως αναλφάβητου” υπήρξε μέλος της γενιάς του ψυχοδελικού ροκ της pop music team πουηχογράφησε το Society is a shit κι ένα τραγούδι για τη σφαγή στις 2 του Οκτώβρη, Tlateloclo, που η κυβέρνηση απαγόρεψε.

Έζησε με μουσικά συγκροτήματα όπως Tinta Blanca, La Revolución de Emiliano Zapata, Three Souls in my Mind, που παίζανε σε funky τρύπες · ομάδες αντικουλτουριάρικες όπως eace and Love, El Ritual, Love Army, Bandido. Οι εφήμερες funky τρύπες γνωριζόντουσαν στο δρόμο όπου τύχαινε, οι νέοι νοικιάζαν ένα μέρος, μέναν μία μόνο νύχτα παιξίματος και την επόμενη μέρα είχαν εξαφανιστεί.

“Ο αδελφός μου Κουτμπέρτο – συνεχίζει ο Γκρέκο Ερνάντεζ-, ο οποίος έζησε τη σφαγή της 2ης του Οκτώβρη, ξεκινούσε να μου διηγηθεί, μα μετά βυθιζόταν στη σιωπή. Ούτε η μητέρα μου, σε όλη της τη ζωή, μίλησε, της φαινόταν φυσικό να βοηθάει, ποτέ δεν ένιωσε πρωταγωνίστρια.”

Ο Κουμπέρτο Ερνάντεζ ήταν στο συμβούλιο τύπου και προπαγάνδας του Εθνικού Απεργιακού Συμβουλίου της Πολυτεχνικής Σχολής. Σκιτσάριζε γελειογραφίες για το περιοδικό τοίχου και για το El Nieto del Ahuizote, όνομα που επίσης θέλησε να χρησιμοποιήσει ο Εδουάρδο ντελ Ρίο, Ρίους, αλλά τον πρόλαβε το Πολυτεχνείο. Επίσης τύπωνε στον πολύγραφο τα φυλάδια του Εθνικού Απεργιακού Συμβουλίου. “Το κίνημα άλλαξε τις ζωές μας”, υποστηρίζει.

Τους λέγαν κομμουνιστές γιατί είχαν μακριά μαλλιά

– Στο Τεπίτο προκάλεσε αναβρασμό το φοιτητικό κίνημα; – ρωτώ τον Γκρέκο.

– Τα αδέλφια μου που ήταν φοιτητές μεταξύ 18 και 20 χρονών μου λένε πώς όχι. Εκείνους τους λέγαν κομμουνιστές γιατί είχαν μακριά μαλλιά · τους φωνάζανε “χασικλίδες”. Στο Τεπίτο κανείς δε συμμετείχε, μόνο οι γονείς μου κι ένας φίλος του Κουτμπέρτο, κι αυτός πωλητής μεταχειρισμένων ειδών.

Από τις 2 Οκτώβρη του 1968 – παρά τη σιγή του τύπου – άνθισαν οι φήμες για νέους, γυναίκες και οικογενειάρχες νεκρούς στην Πλατεία των Τριών Πολιτισμών (Plaza de las Tres Culturas). Στη σελίδα 70 της Η ατελείωτη νύχτα βγαίνουν στην επιφάνεια πληροφορείες που από οποιαδήποτε οπτική γωνία ή θέση είναι απαράδεκτες και κατακριτέες. Περιγράφονται οι πυροβολισμοί στην πλατεία, η άφιξη των ασθενοφόρων που ο στρατός δεν άφηνε να πλησιάσουν, τη μεταφορά στις φυλακές σε φορτηγά, το αίμα που έβαφε το νερό και τα ξεσκισμένα και χιλιοπατημένα ρούχα, τα σφυρίγματα, το τρέξιμο για να σωθούν από τους πυροβολισμούς, τις εντολές των στρατιωτών και το σφυροκόπημα του αυτόματου πυροβόλου όπλου  που μέχρι σήμερα πυροκροτεί στο μυαλό του Κουμπέρτο Ερνάντεζ. Είναι απολύτως εξοργιστική η βαναυσότητα με την οποία επιτέθηκαν σε άοπλους νεαρούς, τους οποίους οι στρατιώτες έγδυσαν ξυλοκοπώντας με τα ρόπαλα.

“Στους φοιτητές, τους έβγαλαν τα ρούχα, τους πήραν τις ζώνες και τα κορδόνια, τα οποία τα στίβαξαν φτιάχνοντας ένα βουναλάκι. Οι στρατιώτες τους βαράγαν στα βρακιά, πολλοί ήταν σχεδόν γυμνοί, μουσκεμένοι από τη βροχή. Ο αδελφός μου διηγείται ότι πολλοί από τους παρευρισκόμενους δεν ήταν καν φοιτητές, ήταν ο λαός. Υπήρχαν οι πάντες, γυναίκες, παιδιά, νέοι και ηλικιωμένοι, κάτω από τις ριπές των ανδρών με τα άσπρα γάντια που ήταν ξαπλωμένοι στα ψηλά πατώματα. Ο στρατός εισήλθε από την Αγία Μαρία τη Ρεδόνδα, σήμερα οδό Λάζαρο Κάρδενας. Σα μακάβρια ειρωνία, το σινεμά του Τλατελόλκο πρόβαλε την La trampa έγχρωμη και σε παναβίζιον.

“Όταν άρχισαν οι πυροβολισμοί, μια φωνή προειδοποίησε από τον τρίτο όροφο της Τσιχουάουα: ‘μην τρέχετε, είναι σφαίρες καουτσούκ, είναι προβοκάτσια’, αλλά την ίδια στιγμή ξεκίνησε ο άγριος πυροβολισμός.

“Το Τλατελόλκο μετατράπηκε σε κόλαση. Μπήκαν στρατιωτικοί λόχοι κι από το κτήριο Τσιχουάουα και παρακάτω μόνο ακούγονταν κανονιοβολισμοί που ρίχνανε τους τοίχους και τις πόρτες του ασανσέρ · μια εκωφαντική ομοβρωντία.

“Στην αυλή του σπιτιού μου στο Τεπίτο, βρήκαμε σκάγια από τους πυροβολισμούς. Η μητέρα μου τους έκρυψε κάτω από τα κρεββάτια. Για πολλές μέρες κρυβόμασταν κάτω από το κρεββάτι.”